Alfred Bernard Nobel 1833’de doğmuş 1896’da ölmüş kimyager, mühendis, mucit ve her ne kadar yabancı kaynaklarda hayırsever olarak nitelendirilse bile ölüm taciridir. 355 farklı patenti bulunur ve en ünlü icadı dinamittir. Sentetik bir element olan nobelium ismini bu bilim insanından almıştır. Dinamiti icat ettiği bilinen Nobel, daha önce demir ve çelik üreticisini büyük bir top ve silah üreticisine yönlendirdiği Bofors’a da sahipti.
Bir silah taciri mahkumun asılmasından önceki verilen ilanı gördüğünde mirasını Nobel Ödülleri Enstitüsüne bırakmaya karar verdi. Adı ayrıca, Nobel’in kurduğu şirketlerle birleşmenin torunları olan Dynamit Nobel ve AkzoNobel gibi günümüz firmalarında da hayatta kalıyor.
Hayatı Ve Kariyeri
Stockholm’de doğan Alfred Bernard Nobel, mucit ve mühendis Immanuel Nobel (1801-1872) ve Carolina Andriette (Ahlsell) Nobel’in (1805-1889) üçüncü oğluydu. Çift 1827’de evlendi ve sekiz çocuğu oldu. Babasının değerli ticari malzemelerle yüklü gemisi battığı için aile iyice yoksullaşmış, ağabeyleri Ludvig ve Robert sokaklarda kibrit satarak ailenin geçimine katkıda bulunmaya çalışıyorlardı. Babası sayesinde Alfred Nobel, İsveçli bilim adamı Olaus Rudbeck’in (1630–1702) soyundan gelmişti ve sırayla oğlan genç bir yaşta babasından temel prensipleri öğrenerek mühendisliğe, özellikle patlayıcılara ilgi duyuyordu. Alfred Nobel’in teknolojiye olan ilgisi, Stockholm’deki Kraliyet Teknoloji Enstitüsü’nün mezunu olan babası ile miras kaldı.
Çeşitli iş başarısızlıklarının ardından Nobel’in babası, 1837’de Saint Petersburg’a taşındı ve orada bir takım tezgahı ve patlayıcı üreticisi olarak başarılı oldu. 1842 yılında, aile şehirde ona katıldı. Artık ebeveyni Nobel’i özel öğretmenlere gönderebildi ve çocuk, özellikle kimya ve dillerde, İngilizce, Fransızca, Almanca ve Rusça dillerinde akıcılık kazandıran çalışmalarında başarılı oldu. 18 ay boyunca 1841’den 1842’ye kadar Nobel, çocukken okuduğu tek okulda, Stockholm’deki Jacobs Apolojistik Okulu’daydı.
Genç bir adam olarak Nobel, kimyager Nikolai Zinin ile çalıştı; daha sonra, 1850’de işi ilerletmek için Paris’e gitti. Orada üç yıl önce nitrogliserin icat eden Ascanio Sobrero ile tanıştı. Sobrero, nitrogliserin kullanımına şiddetle karşı çıktı, tahmin edilemezdi, ısıya ya da basınca maruz kaldığında patlıyordu. Ancak Nobel, baruttan çok daha fazla güce sahip olduğundan, nitrogliserin’i ticari olarak kullanılabilir bir patlayıcı olarak kontrol etmenin ve kullanmanın bir yolunu bulmakla ilgilenmeye başladı. 18 yaşındayken bir yıllığına Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti, Amerikan İç Savaşı zırhlı USS Monitor’ü tasarlayan İsveç-Amerikalı mucit John Ericsson altında kısa bir süre çalıştı. Nobel, 1857’de bir gaz sayacı için İngiliz patenti olan ilk patentini sunarken, 1863’te aldığı ilk İsveç patenti ‘barut hazırlama yolunda’ idi.
Aile fabrikası, Kırım Savaşı (1853-1856) için silah üretti, ancak çatışma bittiğinde ve iflas başvurusunda bulunduklarında normal yerli üretime geri dönmekte zorlandılar. 1859’da Nobel’in babası, işini büyük ölçüde geliştiren ikinci oğlu Ludvig Nobel’in (1831-1888) bakması için fabrikasını devretti. Nobel ve ailesi, Rusya’dan İsveç’e döndü ve Nobel, kendini patlayıcıların araştırmasına ve özellikle de nitrogliserin güvenli bir şekilde üretilmesine ve kullanılmasına adadı. Nobel 1863 yılında bir patlayıcı icat etti ve 1865 yılında patlatma kapağını tasarladı.
3 Eylül 1864’te, nitrogliserin hazırlanmasında kullanılan bir kulübe, Stockholm’deki Heleneborg fabrikasında patladı ve Nobel’in küçük kardeşi Emil de dahil olmak üzere beş kişiyi öldürdü. Küçük çaplı kazalardan doymamış ve solmayan Nobel, geliştirdiği patlayıcıların kararlılığını arttırmaya odaklanarak daha fazla fabrika kurmaya devam etti. Nobel 1867’de dinamit icat etti, daha dengesiz nitrogliserinden daha kolay ve güvenli bir madde. Dinamit, ABD ve İngiltere’de patentlendi ve madencilik ve uluslararası ulaştırma ağlarının inşasında yaygın olarak kullanıldı. 1875’te Nobel, dinamitten daha sağlam ve daha güçlü, gelignit ve 1887’de bir kordi öncüsü olan patentli balistit icat etti. 1884 yılında İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi üyeliğine seçildi; aynı kurum, daha sonra Nobel ödülü ikisinin ödülü alan kişileri seçti ve Nobel 1893’te Uppsala Üniversitesi’nden fahri doktora aldı.
Nobel’in kardeşleri Ludvig ve Robert, Hazar Denizi boyunca petrol sahalarından yararlandı ve kendi başlarına oldukça zengin oldu. Nobel bunlara yatırım yaptı ve bu yeni petrol bölgelerinin gelişmesiyle büyük servet biriktirdi. Nobel hayatı boyunca uluslararası 355 patent aldı ve ölümüyle birlikte işletmesi görünüşte pasifist karakterine rağmen 90’dan fazla silah fabrikası kurdu.
1888’de erkek kardeşi Ludvig’in ölümü, birkaç gazetenin Alfred’in ölümcül hatalarını yayınlamasına neden oldu. Bir Fransız gazetesi, “Le marchand de la mort est mort” (“Ölüm taciri öldü”) başlıklı bir ölüm ilanı yayınladı. Nobel ölüm ilanını okudu ve bu şekilde hatırlanacağı fikrine dehşete düştü. Daha iyi bir şekilde hatırlanmak için öldükten sonra mirasının çoğu ile Nobel Ödülleri kurumunu kurdurttu.
Nobel Ödülleri
1888’de Alfred’in erkek kardeşi Ludvig, Cannes’ı ziyaret ederken öldü ve bir Fransız gazetesi Alfred’in ölümünü yanlış yayınladı. Dinamit icadı için onu kınadı ve ölümünden sonra daha iyi bir miras bırakma kararını getirdiği söyleniyor. Ölüm ilanı, Le marchand de la mort est mort (“Ölüm tüccarı öldü”) dedi ve “her zamankinden daha hızlı bir şekilde insanları öldürmenin yollarını bularak zengin olan Dr. Alfred Bernard Nobel , dün öldü.”. Hiç karısı veya çocuğu olmayan Alfred, okudukları ve nasıl hatırlanacağıyla ilgili endişeleri ile hayal kırıklığına uğradı.
27 Kasım 1895’te Paris’teki İsveç-Norveç Kulübü’nde Nobel, son vasiyetini ve vasiyetnamesini imzaladı ve her yıl vatandaşlıktan ödün verilmeksizin ödüllendirilmek üzere Nobel Ödüllerini kurmak için mülkünün büyük bir kısmını ayırdı. Bireysel vergi ve taleplerden sonra, Nobel’s toplam aktiflerinin% 94’ünü, 31.225.000 İsveçli kronunu beş Nobel Ödülünü almak için tahsis edecekti. Bu zamanda 1.687.837 £ (GBP) ‘ye çevrildi. 012 yılında sermaye, enflasyonu dikkate alarak, başlangıç sermayesinin neredeyse iki katı olan 3,1 milyar SEK (472 milyon ABD Doları, 337 milyon Avro) değerinde olmuştur.
Bu ödüllerin ilk üçü, fizik bilimleri, kimya ve tıp bilimleri veya fizyolojiydi. Dördüncüsü edebiyat ve beşinci ödül ulusal kardeşliği sağlayan, savaş halindeki orduları bastıran yada azaltan, barış kongrelerinin kurulmasında ya da yaptırılmasında desteği olan insan yada kuruluşlara verilen ödüldü.
Fiziksel bilimler ve kimya ödülleri hakkında karar vermek için seçtiği kuruluşların, isteğini yapmadan önce kendilerine danışmamış olması nedeniyle yorumlanması için yer vardı. Bir sayfalık vasiyetnamede, paranın fiziksel bilimlerde keşiflere veya icatlara ve kimyadaki keşiflere veya iyileştirmelere gitmesini öngörmüştür. Teknolojik ödüllere açılan kapıyı açtı, ancak bilim ve teknoloji arasındaki ayrımın nasıl yapıldığına dair talimat bırakmadı. Seçtiği karar organları birincisine daha fazla ilgi duyduğundan, ödüller mühendislere, teknisyenlere veya diğer mucitlere göre daha sık bilim insanlarına verildi.
2001 yılında, Alfred Nobel’in büyük büyük yeğeni Peter Nobel (d. 1931), İsveç Merkez Bankasından aldığı ödülü, “Alfred Nobel’in hafızasında” verilen ekonomistlere verdiği ödülü diğer beş ödülden ayırmasını istedi. Bu talep, Alfred Bank’ın, Nobel’in Anısına İktisadi Bilimler Ödülü’nün gerçekten meşru bir “Nobel Ödülü” olup olmadığı konusundaki tartışmaya eklenmiştir.
