Mitoloji

Türk Mitolojisinde Hüma Kuşu (Talih Kuşu)

Yazar

23 Haziran 2019

Hüma Kuşu Nedir?

Hüma Kuşu kökeni eski türklere kadar dayanan, efsanelere göre görülmeyecek derecede yükseklerde uçan, dinlenmeyen, yere değmeyen hatta bazı kaynaklara göre ayakları bile olmayan mitolojik bir kuştur.

İsim Kökeni

İsminin dil kökeni Farsça olduğu kabul edilmiştir. Arapçası bulah olmasına rağmen arapçadaki ruh anlamına gelen hu ve su anlamına gelen ma isimlerinin birleşmesinden oluştuğu da savunulmuştur. Tengiricilik inancındaki Tanrı Umay ile benzerliği göz önünde bulundurularak bazı türk lehçelerinde Umay/Kumay Kuşu olarak adlandırılmıştır.

Tanımlamaları

Hüma Kuşu’nun görünüşü hakkında farklı kaynaklarda çeşitli tanımları vardır. Bunlardan bazıları güvercin büyüklüğünde yeşil kanatlı sarı gagalı bazıları da serçeden büyük, boz saksağanı andıran bir kuş olduğu yönündedir.

Türk boylarının birbirinden farklı inanışları olsada birleştikleri ortak payda Hüma Kuşu’nun mutluluk ve huzur getirdiği yönündedir. Ulaşamayacağı yer olmadığına inanılan bu kuşun Cennet’e bile gidebildiği inanışlar dahilindedir. Bu sebeple sıkça Cennet Kuşu olarakta anılmaktadır. Türk kültüründe Huma Kuşu’nun özellikleri yanlızca bunlarla sınırlı değildir. Bu kuşun gölgesinin üstüne düştüğü, üstüne konduğu ya da üstüne pislediği kişinin mutluluğa ereceği yada hükümdar olacağı inanışları vardır. Osmanlı’daki hümayun kelimesi bu kuşun isminden gelmekle beraber devlet kavramıdır. Bu sebeple Osmanlı döneminde bu kuşa Talih Kuşu yada Devlet Kuşu denmiştir.

Edebiyattaki Yeri

Huma kuşunun Türk kültüründeki siyaset, devlet, inanç yönündeki etkilerinin yanı sıra, Türk edebiyatı da figürüne sık sık rastlanan bir alandır. Tahmin edileceği üzere eski Türk kültüründeki deyişlerde (tabi Umay ismiyle) epey çok rastlanır. Daha sonrasında ise Selçuklular ve Anadolu’ya gelişten sonraki Türk halk şiirinde Huma kuşu olarak bu figürün kullanımına devam edilir. Fakat Arap ve Fars edebiyatının baskın etkisi ile saray çevresinde geliştirilen divan edebiyatında Huma kuşu figürü kısmen terk edilip, bunun yerine Arap veya Fars kültürlerindeki figürler ve benzetmeler (gül, bülbül, vs. kalıplar en çok kullanılanlar olmak üzere) kullanılmıştır.

Günümüzde hala Anadolu’nun dört bir köşesinde Hüma Kuşu ile ilgili hikayeler bulunmaktadır. İsim olarak Hüma Kuşu kullanılmasa bile Talih Kuşu ya da Devlet Kuşu tabirler kullanılmaktadır. Eski türk kültürünün akıllara kaınmış bazı temellerinin hala kültürümüzde yaşamakta olduğunu göstermektedir. Hüma Kuşu yükseklerden seslenir gibi birçok anadolu türküsünde, İran havayolları armasında ve Özbekistan’ın devlet armasında bulunan bu kuşun figürleri bu efsanenin gerçek hayata geçirilmiş halidir.